Państwowiec / Jan SzczepkowskiPo I wojnie światowej Warszawa z prowincjonalnego miasta Imperium Rosyjskiego zmieniała się w siedzibę nowo wybranych polskich władz. Jako stolica miała ambicję modernizować się na europejska modłę. Polskie elity chciały nadrobić zacofanie cywilizacyjne, spowodowanie zaborami i Wielką Wojną. W szalonym tempie postawały nowe gmachy użyteczności publicznej, stowarzyszenia, związki artystyczne.Szczepkowski ma czterdzieści dwa lata, jest już dojrzałym artystą ze znacznym dorobkiem. Tworzy w modernistycznym stylu kształtowania materii, gry światła i cienia na rzeźbionych strukturach. W 1918 roku dał się porwać entuzjazmowi tworzącego się od podstaw państwa. Zrozumiał, że nowe czasy potrzebują nowej stylistyki. Tworzy swój nowy, oryginalny styl, czerpiący ze snycerki Podhala jako rodzimej polskiej sztuki.Szczepkowski, urodzony w 1878 roku, posiadał znakomite wykształcenie i znajomość rzeźbiarskiego rzemiosła. Z góralską estetyką spotkał się już na początku swojej edukacji artystycznej w 1891 roku, w Szkole Zawodowej Przemysłu Drzewnego w Zakopanym. W późniejszych latach nauki w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, studiując pod kierunkiem Alfreda Dauna i Konstantego Laszczki, był pod wpływem modernizmu spod znaku Rodina i Bourdelle’a. Ale fascynacja kulturą ludową jako źródłem inspiracji powróci na nowo w dwudziestoleciu międzywojennym. Rzeźbiarz korzysta przy tym z doświadczeń kubistów i futurystów, z którymi zetknął się w czasie zagranicznych podroży. Pracuje nad redukcją kształtów do geometrycznych płaszczyzn, tworzy wyraźne linie kompozycyjne, którym podporządkowuje przedstawienia postaci, aniołów, tkanin.W 1924 roku wygrywa konkurs na wnętrze kapliczki do Pawilonu Polskiego na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Nowoczesnego Przemysłu 1925 w Paryżu. Będzie to jego największy sukces, również międzynarodowy.Kapliczka Szczepkowskiego stała się symbolem ekspozycji oraz polskiego art déco, łącząc motywy sztuki góralskiej z kubizującym rysunkiem. Zaprojektował nie tylko ołtarz, ale i całe wnętrze. Zrobił je z rzeźbionych ornamentem sosnowych bali.W 1929 roku Tadeusz Cieślewski podsumowywał: „Kapliczka Szczepkowskiego, głowy wawelskie Dunikowskiego, drzeworyt Skoczylasa i Kulisiewicza to naprawdę tryumfalne kwiaty na odrodzonym drzewie polskiej sztuki”[1].W latach 20. i 30. liczne zamówienia szły również ze strony państwa. Płaskorzeźby wokół zewnętrznej rotundy Sejmu RP, powstałej w latach 1927–28, powierzono dwóm artystom Janowi Antoniemu Biernackiemu i Janowi Szczepkowskiemu.Fryz zdobiący elewację budynku Sejmu jest jednym z najbardziej prestiżowych dzieł artysty. Program ikonograficzny narzucała funkcja obiektu – artyści mieli ukazywać różnorodne aspekty życia społecznego. Szczepkowski wykonał siedem płaskorzeźb: Myśl Twórcza (Prawica i Lewica), Sztuka (Sztuki plastyczne), Sport (Przysposobienie Obronne), Orka, Żniwa, Przemysł (Rzemiosło) i Wyzwolenie. Artysta zaprojektował, dla każdej sceny, prostokątne tablice podzielone na trzy części, które wypełniają ekspesyjnie rzeźbione dynamicznymi skosami postacie.Fryz przetrwał zniszczenia wojenne. Ucierpiała jedynie część projektowana przez Biernackiego. Szczepkowski po wojnie podjął się jej odtworzenia.Kolejnym architektonicznym wyznawaniem były płaskorzeźby ryzalitu Banku Gospodarstwa Krajowego. Na dekorację głównego wejścia od ulicy Alej Jerozolimskich, rozpisano w 1927 roku zamknięty konkurs. Do stworzenia rzeźbiarskich projektów zaproszono czołowych artystów dwudziestolecia: Jana Szczepkowskiego, Xawerego Dunikowskiego, Antoniego Miszewskiego, Stanisława Szukalskiego i Jana Antoniego Biernackiego.Szczepkowski zaproponował przedstawienie ujarzmianie natury przez człowieka. Nad wejściem zaprojektował trzy płaskorzeźby, z postaciami oraz dekoracyjnym ornamentem, dopasowane do ram architektonicznych: Miary, Drzewa i Wagi. Po wschodniej i zachodniej stronie stworzył pionowe płaskorzeźby – Walka z Przestworzem, Plon, Praca, Powierzchnia Ziemi, Wnętrze Ziemi oraz Przestworza, Orka i Praca. W tych alegoriach żywiołów i potencji człowieka postacie wykonane są techniką wypukłego reliefu, zaś abstrakcyjne elementy metodą drążenia w głąb materiału.W 1935 roku umiera Józef Piłsudski. Jan Szczepkowski, jak wielu weteranów Wielkiej Wojny, uczestników walki przeciw nawale bolszewickiej w 1920 roku oraz porucznik wojska polskiego w rezerwie, był gorącym wielbicielem marszałka. Jego śmierć przeżył głęboko. Wziął udział w konkursie na pomnik Marszałka w Warszawie na placu na Rozdrożu. Projekt jego autorstwa zakładał dwa monumenty – łuk ustawiony frontem do ulicy Marszałkowskiej oraz pomnik Marszałka na skrzyżowaniu alei Marszałka i Alej Ujazdowskich. Całość miałyby flankować niskie budynki. Te plany upamiętnienia Piłsudskiego przerwała wojna.Po II wojnie światowej, prawie do śmierci w 1964 roku, Szczepkowski był nadal czynnym artystą. Chciał dalej służyć państwu i społeczeństwu.  Próbował odnaleźć się w socjalistycznej rzeczywistości. Jednak szybko pojawiło się głębokie rozczarowanie.  Jak pisze badaczka Katarzyna Chrudzimska-Uhera[2], Szczepkowski nigdy nie miał natury awangardzisty. Sztuka awangardowa, choć często tworzona przez artystów o lewicowych przekonaniach, była elitarna. Jan był wybitnym rzeźbiarzem, który doczekał niepodległości ojczyzny. Chciał i umiał dotrzeć do współczesnych, dzieląc z nimi entuzjazm tworzenia nowego organizmu państwowego. Jego artystyczny głos był mocny i słyszalny. Państwowiec z przekonania, swoją sztukę angażował w służbie państwa i społeczeństwa.[1] Katalog pierwszej wystawy drzeworytów Stowarzyszenia Artystów Grafików „Ryt”, przedm. T. Cieślewski, Warszawa 1929, s. 4.[2] K. Chrudzimska-Uhera, O rzeźbiarzu (nieco)zapomnianym, op. cit., s. 268.Autor tekstu: Agnieszka Bebłowska Bednarkiewicz, kuratorka wystawyProjekt graficzny: Izabela Jurczyk Studio DesignMateriały audio, lektor Stefan Knotche:1. PAŃSTWOWIEC JAN SZCZEPKOWSKI2. WAGI3. SZTUKI PIĘKNECzas trwania: 19.10-12.11.2023Oprowadzanie kuratorskie: 27.10, 10.11, godz. 16.00-19.00  oraz 11.11.2023, godz.12.00-18.0027.10 o godz. 16:00 rozpocznie się relacja na żywo z oprowadzania na profilu Facebook Galerii.UWAGA zmiana godzin oprowadzania 20.10 na godz. między 17:00 a 19:00.1 listopada galeria jest nieczynna.Impreza towarzysząca: Spacer po Milanówku – 22.10 godz. 12.00 Zbiórka: Stare Kino przy ulicy Piłsudskiego 33 w MilanówkuPrzewodnik: Michał Słowiński, MCKOrganizatorzy: Narodowe Centrum Kultury, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego